Het zintuig voor proprioceptie werd eind 19e eeuw ontdekt door Charles S. Sherrington.

Functie

Prikkels uit het milieu worden door de zintuigcellen via de sensibele zenuwen naar het centrale zenuwstelsel (CZS) geleid (exteroceptieve prikkels). Als antwoord gaat van het CZS via motorische zenuwen een bevel uit naar de spieren. Voor controle en regeling van het antwoord van de spier gaat via sensibele zenuwen een terugkoppeling over de positie van de spier en omliggende onderdelen van het bewegingsapparaat naar het CZS (proprioceptieve prikkels).

Proprioceptieve waarneming verschaft het individu daarmee informatie over het eigen lichaam, zoals de stand, beweging en tonus van de ledematen, gewrichten en pezen, het gevoel van “zwaarte” in sommige lichaamsdelen, en vermoeidheid of alertheid van de spieren. Proprioceptieve waarneming speelt bijgevolg een belangrijke rol in de opbouw van het lichaamsbesef, en maakt terugkoppeling van de lichaamspositie naar het CZS mogelijk. Dit is zeer belangrijk voor een goede motoriek.

Om onderscheid te maken tussen sensibiliteit op externe en interne prikkels wordt gesproken van exteroceptieve en proprioceptieve sensibiliteit.

Receptoren van de proprioceptie

De signalen voor de proprioceptie komen uit verschillende soorten sensoren die overal in het bewegingsapparaat voorkomen. Ze liggen in de spieren en de bijbehorende fascies, spiertussenschotten en pezen, en verder in de gewrichtskapsels en de ligamenten. In de spieren zelf zijn deze zintuigcellen de Spierspoeltjes. In de andere weefsels komen vele soorten zintuigcellen voor, onder andere lichaampjes van Golgi maar ook vrije zenuwuiteinden.

De signalen van al deze sensoren worden voor een deel al direct in het ruggenmerg verwerkt en teruggekoppeld naar de verschillende betrokken spieren. Maar deze ruggenmergreflexen worden in grote mate door het CZS gemoduleerd beïnvloed. De sterkte van de reflexen wordt bij iedere goed beheerste beweging mee “voorgeprogrammeerd” in het ruggenmerg.

Verstoringen van de proprioceptie

Bij dronkenschap worden evenwicht en proprioceptie verstoord. Een van de standaardtestjes die de politie doet om te bepalen of iemand dronken is, is om iemand te vragen met gesloten ogen het puntje van zijn neus aan te raken (“vinger-neus proef”). Een mens bij wie de proprioceptie in orde is, maakt daarbij een fout van hoogstens twee centimeter.

Naast proprioceptie is de lichaamsgewaarwording afhankelijk van het evenwicht en het zicht. Wanneer een van deze drie uitvalt, kunnen de andere daarvoor compenseren. Bij volledig verlies van de proprioceptie is dat echter erg lastig. Oliver Sacks beschrijft in zijn boek De man die zijn vrouw voor een hoed hield een uniek geval van een vrouw die door een zenuwontsteking haar volledige proprioceptie kwijt was geraakt. Ze kon weer leren lopen door van haar evenwichtsgevoel en ogen gebruik te maken, maar haar bewegingen bleven onhandig.

De Engelsman Ian Waterman raakte op jonge leeftijd zijn proprioceptie kwijt. In interviews legt hij uit welke gewoonlijk normale handelingen hij niet kan uitvoeren, bijvoorbeeld iets uit zijn broekzak pakken.^[1]

Een (tijdelijk) verminderde proprioceptie kan ook veroorzaakt worden door het innemen van te veel vitamine B6 (pyridoxine).

Mensen met een stoornis in het autistisch spectrum kunnen ook een afwijkende werking hebben van de proprioceptie.”

EDS en proprioceptie

Dit is allemaal best duidelijk omschreven, maar wat heeft dit nu met Ehlers Danlos Syndromen (EDS) te maken?

Bij mensen met EDS is de proprioceptie ook gestoord (letterlijk en figuurlijk). Rondom de kapsels is altijd een vorm van irritatie (luxaties/subluxaties, pees- en spierontstekingen door overbelasting. De spieren moeten immers alle ‘klappen’ opvangen). Precies daar waar de meeste sensoren zich bevinden ontstaat dus een verstoorde anatomie (dit is een theorie waar nog steeds verder onderzoek naar gedaan wordt bij EDS). Ook heb ik heel veel last van ‘uitval’ van zenuwen omdat ze beklemd zitten, hierdoor heb ik heel vaak verminderd tot geen gevoel in mijn handen en vingers en dit maakt het er niet makkelijker op.

Ik kan mijn ogen dicht doen en met mijn vinger niet mijn neus aanraken, niet eens vinden, en heb absoluut niets gedronken. Kan struikelen over een zandkorrel en iets vangen is voor mij een Olympische prestatie. Tijdens de revalidatie vroeg de fysiotherapeut een keer aan mij: “Waar zijn je voeten?” Ik dacht: wat is dit nu voor domme vraag? Dus antwoordde: “Op de grond.” Ja, dat was logisch maar zo simpel kwam ik er niet vanaf, ik moest aangeven in welke stand ze stonden en waar ze zich precies bevonden. Heel gek, maar ik had geen flauw idee, pas toen ik ze bewoog wist ik ongeveer waar ze waren geweest. Tja, geen wonder dat je dus struikelt over niks, als je al niet eens weet waar je voeten zijn!

Dat dit hele proprioceptieve gebeuren lastig is, kan ik je wel vertellen, want wanneer weet je nu of je glas of kopje koffie bij je mond is? Juist als het je lippen raakt, maar dan moet je dit dus heel rustig doen, want de prikkeloverdracht is vertraagd en voor je het weet giet je alle kostbare drank gewoon in je schoot. En wanneer weet je nu of je een kopje of glas op tafel zet en met welke snelheid? Inderdaad of je klapt het zo hard op tafel dat de steel van het wijnglas spontaan breekt (niet grappig) of je denkt dat je al bij de tafel bent en laat het glas/kopje te vroeg los (ook niet grappig). Ik heb geleerd dat ik niet mag vloeken want dat is niet netjes, maar gelukkig woon ik alleen en zijn mijn kinderen allang het huis uit, dus de enige getuigen, zijn stille getuigen (mijn huisdieren namelijk), maar ga er maar vanuit dat de woorden ‘Domme koe” en ##@$** hier regelmatig rondvliegen. Echt bij alles wat ik doe moet ik nadenken. Ik heb zelfs een tijd proprioceptieve training gehad (dit wordt ook gegeven bij mensen na een whiplash, die krijgen dan na 2 jaar training hun proprioceptie terug). Helaas mensen met EDS krijgen dit gevoel nooit (laat staan terug) maar de training leerde mij ermee omgaan. Door elke handeling in dezelfde volgorde en in een langzaam tempo te doen, maak ik minder fouten. Haastige spoed is bij EDS nooit goed (niet alleen zelden, maar NOOIT). Je maakt dan fouten, je volgorde klopt niet meer en je laat dan echt van alles vallen met tot gevolg dat je alleen maar nog later bent.

Voor die mensen met EDS die dachten dat ze onhandig zijn JE KUNT ER DUS NIETS AAN DOEN!