Of, “Ik ga er een tijdje tussenuit!”
Jason Parry
Clinical Specialist Physiotherapist
Hypermobility/Extended Scope Physiotherapist
University College Hospital NHS Foundation Trust
London, England and
St John and St Elizabeth Hospital, Hypermobility Unit
London, England
Dit is de Nederlandse vertaling:
“Een van de meest voorkomende vragen die ik krijg is hoe je om moet gaan met de subluxaties en luxaties, omdat dit ongemakkelijk is wanneer je net aan het winkelen bent. Hoe dan ook in alle ernst dit is echt een van de meest voorkomende vragen die ik tegenkom in de kliniek bij de behandeling van hypermobiele patiënten en laten we eerlijk zijn: Dit is echt niet om te lachen.
Dus waar zal ik beginnen? Allereerst is het goed om te weten wat het verschil is tussen een luxatie en een subluxatie.
De definitie van een luxatie is “verplaatsing van een bot uit zijn natuurlijke positie in het gewricht”. Dit is de plaats waar 2 botten die een gewricht vormen volledig van elkaar gescheiden zijn. Wanneer we uitgaan van een schouder als voorbeeld, wat een kogelgewricht is (kop en kom), een luxatie bestaat wanneer de kop (de top) van het bovenarmsbot volledig uit de kom (van het gewricht) schuift/glijdt. Dit kan in elke richting gebeuren, maar het belangrijkste is dat de 2 botten volledig van elkaar gescheiden zijn. Auw!!
Een subluxatie is eigenlijk een ‘halve luxatie’. Het kan even pijnlijk zijn als een volledige luxatie, maar de 2 botten die het gewricht vormen zijn nog steeds iets met elkaar in contact. Dus nog een keer, wanneer we het schoudergewricht als voorbeeld nemen, de kop die volledig uit de kom schiet/glijdt bij een luxatie, zal nu nog deels in de kom zitten bij een subluxatie.
Dit kan bij bijna elk gewricht gebeuren, maar bij sommige gewrichten gebeurd dit vaker dan bij anderen, schouders, knieën, duimen en enkels schijnen het meest voor te komen.
Zowel luxaties als subluxaties zijn pijnlijke, irritante, gekmakende en soms slopende problemen. Echter, zij hoeven niet je leven te ruineren en kunnen –met geduld, inspanning, vertrouwen en tijd- worden beheerst. Niet helemaal uit te sluiten, maar beheersbaar.
Laten we eerst kijken naar de oorzaken van luxaties en subluxaties middels een korte anatomie les. De hoofdoorzaak is een abnormale samenstelling van het collageen (bindweefsel). Collageen — als eerste Type 1 collageen — is het belangrijkste structurele eiwit van de verschillende bindweefsels in het lichaam. Het komt voor in banden (ligamenten), pezen en gewrichtskapsels en maakt de banden en pezen sterk zoals scheepstouw. Wat doen banden, pezen en gewrichtskapsels? Banden houden botten bij elkaar, pezen houden spieren bij elkaar en gewrichtskapsels zitten als enveloppen/buidels van weefsel om het gewrichtssmeer (synovia) dat ervoor zorgt dat het gewricht kan bewegen Al deze structuren spannen aan en zorgen ervoor dat, de botten die een gewricht vormen, niet te ver uit elkaar gaan. We zien dus dat deze banden, pezen en kapsels een belangrijke rol spelen bij de stabiliteit van de beweging van een gewricht.
Laten we nu eens uitgaan van hypermobile Ehlers-Danlos Syndrome (hEDS volgens de Internationale Classificatie van 2017, voorheen bekend als EDS hypermobile type of EDS Type III). Dit is een erfelijke aandoening van het bindweefsel (Heritable Disorder Connective Tissue: HDCT) die de banden en pezen leniger maakt (meer laks). Dit houdt in dat gewrichten in potentie veel instabieler zijn– vandaar een grotere neiging naar subluxaties en luxaties. Lijkt me duidelijk?
Er zijn ook andere redenen voor subluxaties en luxaties:
Gewijzigde spierspanning: Hier kun je vaak rekenen op luxaties. Een afwijkend spierpatroon, met name in spieren direct om en rond een gewricht “gaan aan” wanneer deze juist niet zouden moeten aanspannen en dan werken ze veel te hard en kunnen op die manier een gewricht uit de kom trekken. Het gewricht is hierbij ook gemakkelijker uit de kom te krijgen, uiteraard wanneer het in ieder geval al laks was. Spiervermoeidheid, spasmes en stress kunnen hierbij ook allemaal een rol spelen.
Verzwakte proprioceptie: Proprioceptie is de mogelijkheid van het lichaam om te voelen waar het zich bevindt en ook voor het herkennen van de beweging in de gewrichten en zorgt er voor dat we weten waar onze ledematen zich begeven in de ruimte zonder dat we hoeven te kijken. Het is gerelateerd aan coördinatie. Verzwakt gevoel van de positie van de gewrichten kan er ook voor zorgen dat deze uit de kom gaat.
Regelmatige overstrekking: Ook bekent als teveel “Feest trucs”. Ik ken vele van jullie die de mogelijkheid hebben om mensen versteld te doen staan met jullie mogelijkheid om jezelf in onmogelijke posities te wringen en wonderlijke houdingen aan te nemen waarbij de rest van de mensen verstelt staan. Je weet wel, de trucjes die je als kind deed waarbij je schouders in en uit de kom vlogen of waarbij je je benen over je hoofd vouwde? Daar moet je dus mee stoppen, want dat is niet goed voor je! Herhaaldelijk overstrekken in die mate zal de laksheid alleen maar verergeren en de kans van luxaties doen toenemen. Ik zeg zeker niet dat je nooit mag rekken, maar ik zeg dat je de gekke trucjes niet meer moet doen en dat je jouw gewrichten zeker niet moet rekken buiten de normale grenzen. Dus denk twee keer na voordat je je weer begeeft op het niveau van een artiest uit Cirque du Soleil.
De vorm van de gewrichten: Sommige van jullie kunnen al geboren zijn met ondiepe gewrichten of andere afwijkende botstructuren/-oppervlakken waardoor ze makkelijker uit de kom gaan. Helaas is dit nu eenmaal de vorm en conditie van je skelet.
Trauma: De meest voorkomende oorzaak voor een luxatie/subluxatie bij die mensen zonder hEDS is een traumatische gebeurtenis. Een trauma kan iedereen overkomen, maar je extra lakse gewricht kan in dit geval in je voordeel werken; het kan voorkomen dat je jouw ligamenten en/of weefsels beschadigd in tegenstelling tot een niet-hypermobiel persoon bij wie dit wel het geval is.
Hoe vaak kunnen deze (sub)luxaties voorkomen? Het antwoord is, dat dit verschilt tussen de ene en de andere persoon. Sommige mensen hebben dit misschien 1 tot 2 keer per jaar en bij anderen gebeurd dit elke week of gedurende de dag meerdere keren. Bij sommige mensen lijkt het wel nooit op te houden. Wat dan ook, we moeten proberen om het zo min mogelijk te laten gebeuren en wanneer het toch gebeurd, moeten we dit kunnen beheersen.
Bij sommige mensen, komt het gewricht uit zichzelf weer op zijn plek en dat geeft enorme opluchting. Maar bij anderen, wanneer het gewricht eenmaal uit de kom is, gaat het niet meer terug op zijn plek. De pijn schiet er in (en vaak) is de meest voorkomende en goed te begrijpen reactie is ….PANIEK! Op dat moment, pakken sommige mensen de telefoon en bellen voor een ambulance (huisartsenpost)— oké eigenlijk niet; zij verkeren eerder in doodsangst of kunnen de telefoon niet eens pakken, helemaal; als het hun schouder of pols betreft, dus dan moet iemand anders dit doen— en dan gaan ze weer naar de SEH.
Paniek veroorzaakt meer stress en meer spierspanning. Stress en spierspanning geven meer pijn en minder kans om de luxatie op te lossen. Makkelijk gezegd door mij, ik weet het, ik zit hier met al mijn gewrichten liefdevol op hun plek en zonder angst. Maar geloof me, wanneer je deze situatie wilt beheersen en de controle terug wilt krijgen, dan is dit wat je moet gaan proberen te oefenen. Want wat gebeurt er op de SEH? Helemaal wanneer ze je zat zijn omdat je meer dan 100 keer in de afgelopen maand gekomen bent en al minder vriendelijk zijn tegen je— niet eerlijk dat weet ik — zullen zij je vaak pijnstillers geven of ze gaan er helemaal voor en geven je een algemene anesthesie. Dan zullen ze het gewricht weer op zijn plek rukken. Allemaal goed toch? Niet dus, want vaak, misschien pas na een paar minuten, zal het gewricht weer uit de kom schieten omdat de spierspanning rondom het gewricht nog steeds te hoog is en dan ben je weer terug bij af.
Dus wat doen sommige SEH-artsen soms? Ze steken je in een gips(corset) om alles op zijn plek te houden. Nu kun je je voorstellen wat er gebeurd, het gevecht gaat gewoon door onder het gips: je gewricht probeert zichzelf uit de kom te trekken terwijl het geforceerd op zijn plek gehouden wordt door het gips. Dat klinkt mij pijnlijk in de oren, en vaak; wanneer ze het gips verwijderen….? Dit lijkt mij geen rendabele oplossing voor een normale manier van leven voor jou.
Dus wat moet je wel doen wanneer je gewricht uit de kom schiet? Hier zijn de 6 sleutelwoorden die ik voorstel voor jou om in je op te nemen om een begin te krijgen in het beheersen van deze situatie, in tegenstelling tot het feit dat de situatie jou beheerst. Allereerst blijf Kalm, de grootste doelstelling is om kalm te blijven, probeer boven de pijn te staan en laat je spieren ontspannen. Het zal veel oefening en geduld kosten, maar het is mogelijk.
- Ademhaling: Gebruik een langzame, diepe en ontspannen ademhaling. Probeer sommige ontspanningsoefeningen (er zijn verschillende oefeningen op het internet te vinden). Zo pijnlijk als het is, en zo moeilijk als het klinkt, je moet beginnen met het terug krijgen van de controle over de situatie. Dus beging met leren hoe je moet ademhalen.
- Gebruik pijnstillers:Neem de juiste pijnstillers in. Kijk goed naar het woord, de juiste. Je moet alleen die pijnstillers innemen die je voorgeschreven hebt gekregen en houd je aan de dosering. Neem nooit meer in dan de voorgeschreven dosis. Je hebt misschien het gevoel dat het onvoldoende is op dat moment, maar het haalt het scherpe van de pijn weg, dat is al een goede start. Beter dan een overdosis.
- Ondersteun het gewricht: Probeer het jezelf zo comfortabel mogelijk te maken (ik weet het dat is niet makkelijk). Gebruik kussens of een sling wanneer je die hebt. Dit helpt de spieren te ontspannen en zal de spierspanning doen afnemen.
- Probeer warmte: Heet water kruik, waterzak en een warm bad kan ook helpen bij het ontspannen van de spierspanning en de overactieve spieren.
- Afleiding:Probeer de aandacht van de pijn en de situatie af te leiden. Luister naar muziek, kijk naar een film, praat met vrienden/familie, probeer een ontspannende CD/MP3. Dit kan je helpen om op korte termijn wat verlichting te krijgen. En nogmaals dit helpt bij het ontspannen van de spierspanning.
- Zachte massage:Soms wil een zachte massage rondom het gewricht helpen om de spieren te ontspannen, net voldoende om te proberen het gewricht weer op zijn plek te krijgen of het wil misschien uit zichzelf terug schieten.
Wat wanneer het niet terug schiet? Verwacht niet dat het gewricht direct op zijn plek zal schieten. Het is vaak niet ongebruikelijk dat een geluxeerd gewricht van zijn plek blijft gedurende een paar uur en soms wel dagen. Maar wanneer het geluxeerd is, is het geluxeerd en het kan niet opnieuw luxeren, dus probeer paniek te vermijden.
Is het gevaarlijk? Zal ik mijn gewricht beschadigen wanneer het luxeert? Het is hoogst ongebruikelijk. Jouw gewricht is zo laks dat het je banden en kapsels de mogelijkheid geeft te rekken.
Wanneer moet je nu naar het ziekenhuis voor hulp?
Wanneer het ledemaat veranderd van kleur ten gevolge van onvoldoende bloedcirculatie. Wanneer je ledemaat gevoelloos raakt. Wanneer je de strategie 1 tot en met 6 van hierboven geprobeerd hebt en een redelijke tijd afgewacht hebt en nog steeds een wanhopige strijd voert.
Maar zoals ik al eerder zei, is het niet ongebruikelijk voor de SEH om je gewricht weer op zijn plek te zetten en dat het weer net zo snel uit de kom schiet of wanneer de verdoving uitgewerkt is. Daarom moet je dus leren kalm te blijven en de situatie leren beheersen.
Een van de meest waardevolle dingen die je kunt doen na een (sub)luxatie is terug kijken naar wat er gebeurde zodra je gekalmeerd bent. Bewoog je op zo’n manier dat daardoor je gewricht normaliter ook uit de kom schiet? Bewoog je zonder erbij na te denken? Wat was je lichaamshouding? Was je moe of ging je over je grens? Was je gespannen door iets? Het is zo waardevol om te kijken naar de triggers waardoor dit gebeuren kan. Het is misschien bij geen van deze redenen het geval geweest, maar wanneer het wel zo was, dan kun je misschien leren om deze situaties te vermijden in de toekomst.
Tot slot, voorkomen is beter dan genezen! Het is in de eerste plaats duidelijk beter om deze situaties te voorkomen dan om ermee om te moeten gaan. Tot dan, kunnen de volgende tips hopelijk helpen om deze situaties sterk te verminderen:
- Fysiotherapie om te leren de juiste spieren/spiertjes te gebruiken rondom de gewrichten. Therapie om je proprioceptie te verbeteren.
- Gebruik van braces en ondersteuning waar nodig.
- Probeer stress en spanning te beheersen.
Maar boven alles, blijf kalm! Hoe kalmer je bent, des te beter is de situatie te beheersen en des te makkelijker zal het de volgende keer zijn om dit te beheersen.”
Note: This article is available in printable (and original text) PDF form by clicking here.